رابطه مستقیم مطالبه گری اجتماعی با امر توسعه شهری

مقدمه :
مطالبه گری از واژه ی مطالبه در فرهنگ فارسی معین به معنی خواستن و طلب کردن آمده است و
در یک تعریف ساده مطالبه گری عبارت است از اینکه ؛ اقشار مختلف مردم ، حقوق اجتماعی ، سیاسی، فرهنگی و قانونی خود را که در قوانین کشور بر آن تصریح و تأکید شده است را از مسئولین طلب نمایند.
مطالبه‌گری اجتماعی را نیز می‌توان نوعی فرایند سازمان یافته، برخاسته از اراده جمعی شهروندان ، در قالب نهادهای مدنی و مردمی تعبیر کرد.

ویژیگی های یک شهروند مطالبه‌گر عبارت است از؛
شخصی که ابتدا باید از حقوق شهروندی خود مطلع باشد، در احقاق حق خود مصمم و پی گیر باشد،با تامل و تفکر ، قانونی عمل کند، از ابزار هایی چون رسانه ،احزاب ، تشکل ها و…بهره ببرد، حرفه ای عمل کند و خصوصا دیگران را نیز از حقوق شان آگاه سازد، با اینکار در کنار خود افرادی را برای احقاق حق جمع خواهد کرد و مطالبه مدنظر را به مطالبه ای عمومی بدل خواهد کرد.

چگونگی عملی نمودن مطالبات اجتماعی:
مطالبه گری از شاخصه های مهم توسعه سیاسی محسوب می شود. جامعه ای که فرهنگ مطالبه و پرسش را در خود نهادینه سازد، مسیر پیشرفت و تعالی را به سرعت سپری خواهد کرد زیرا این امر سبب پیروی همگان از قانون، ایجاد سلامت در عرصه های گوناگون کشور و حضور مردم در جایگاه نظارتی خواهد شد.
فکر می‌کنم اولین چیزی که یک شهروند رامطالبه‌گر می‌کند، داشتن دغدغه است. بدون دغدغه اصلا مطالبه‌ای به وجود نخواهد امد. یک شهروند مطالبه‌گر باید به خوبی بداند که به دنبال چه چیزی است و مطالباتش را باید به چه شکلی و از کجا پیگیری کند.
به نظر می اید برخی از شهروندان متاسفانه در همین اولین گام به مشکل بر می خورند؛
۱)یعنی یا دقیقا نمی‌دانند چه می‌خواهند، یا اگر می دانند ،
۲)نمی دانند خواسته‌هایشان را باید به گوش چه کسانی برسانند، یا اگر این را نیز می دانند،
۳)نمی دانند خواسته هایشان را چگونه و از چه طرقی می بایست انعکاس داده تا صدایشان رساتر به گوش مسئولین رسیده و به پاسخگویی و تاثیرگذاری بینجامد.

مطالبه گری معمولا به دو شیوه فردی ، غیررسمی و ساختار یافته و رسمی صورت می گیرد.
مطالبه گری به شیوه فردی معمولا راه به جایی نخواهد برد.
مطالبات اجتماعی اگر به شکل فردی و جزیره‌ای پیگیری شود نه تنها به نتیجه مطلوبی منجر نمی‌گردد بلکه تجربیات ناخوشایند گذشته باعث می‌شود که افراد جامعه مسئولیت‌پذیری‌شان را از دست داده و دچار نوعی بی‌تفاوتی و سرخوردگی اجتماعی شوند.
یکی از آفت‌های اجتماعی که به ایجاد نظام‌های سلطه منجر می‌شود فقدان گفت‌و‌گو در جامعه و نداشتن تفکر انتقادی در رابطه با موضوعات مختلف اجتماعی است. رشد و پرورش تفکرات انتقادی افراد جامعه را از حالت انزوا و انفعال بیرون آورده و به آنها توانایی مضاعفی در حل مسائل اجتماعی می‌بخشد ، زیرا پذیرش الگوهای از پیش تعیین شده ناکارآمد، ناخواسته کمک به حفظ وضعیت نابسامان خواهد کرد.
مطالبه گری اجتماعی به معنای رفتارهای خشونت‌آمیز یا برعکس، سکوت در برابر نابسامانی‌های اجتماعی نیست بلکه ما باید کنشگری هوشمند، منطقی و دموکراتیک باشیم تا بتوانیم در سایه نظام اجتماعی، در اصلاح و حل مسائل اجتماعی سهم برجسته‌ای داشته باشیم ، در واقع مسئولیت‌پذیری و مطالبه گری اجتماعی دو مؤلفه مهم و زیربنایی برای توسعه همه جانبه و
رفاه اجتماعی است.
مطالبه گری اجتماعی به این معناست که افراد جامعه با تعامل سازنده بتوانند مطالبات واقعی خود را به یک خواست عمومی تبدیل کرده و بدین ترتیب نهادهای مسئول را وادار به واکنش منطقی کنند.
مطالبات اجتماعی کمتر احتمال دارد که در قالب کنشگری فردی محقق شود زیرا این مفهوم باید در قالب تشکیل اصناف، تشکل، انجمن‌ها یا سندیکا‌ها محقق شود .

لذا پیش نیاز تحقق مطالبات اجتماعی اقدام از طریق سازمان های واسطه یا مردم نهاد است،در واقع هر کدام از این نهادهای مدنی، طیفی از افراد جامعه را نمایندگی می‌کنند. کنش جمعی نه تنها از هزینه‌ها و پیامدهای منفی مطالبه گری فردی می‌کاهد بلکه به شکل قدرتمند تری وارد حوزه گفت‌و‌گو و چانه زنی خواهد شد.
احزاب و سازمان های مردم نهاد نمونه های عینی مطالبه گران سازمان یافته و رسمی هستند که می توانند حقوق شهروندی تضییع گشته و مغفول مانده در حوزه های مختلف محیط زیست، آسیب های اجتماعی، بهداشت و درمان، اشتغال، توسعه و …
را با ارائه برنامه و طرح و اهداف مشخص از سازمان های مرتبط مطالبه گری کنند و از مسئولین خواستار بررسی، رسیدگی و پاسخگویی باشند و در چهارچوب تشکلات خود آن را پیگیری کنند و به شکل تخصصی و منظم ناظر بر عملکرد آن ها باشند و تمام این روندها در متون قانون اساسی، قانون احزاب و انجمن ها و آیین نامه های مرتبط تصریح شده که رعایت این قوانین و مفاد آن الزامی است و این روش تشکیلاتی موثرترین و بهترین شیوه مطالبه گری، نظارت و پرسشگری است.
بر اساس قانون اساسی و سایر قوانین مدنی و موضوعه مردم حق دارند سئوال کنند،مطالبه گر باشند،ناظر بر رفتار و گفتار و عملکرد دولت منتخب خود باشند،انتقاد کنند،تجمع کنند،مشارکت کنند،آزادی بیان و قلم داشته باشند و در مقابل نیز نهاد حکومت موظف است که راه ها و مکانیزم های تقویت این فرآیند را با ایجاد فضای باز سیاسی و اجتماعی تقویت و حمایت کند و زمینه را برای رشد نهادهای مدنی، اجتماعی و احزاب سیاسی فراهم کند.
البته معمولا مسئولین ،دولت ها و حکومت ها (خصوصا در جوامع در حال گذار) به دلایل مختلف که در این مقال نمی گنجد، در مقابل مطالبات و پاسخگویی در برابر شهروندان و رسانه ها مقاومت کرده و خیلی تمایل به پاسخگویی و انتشار شفاف موضوعات و مسائل مختلف نداشته و از قضاوت افکار عمومی هراس دارند اما شهروندان اگاه ، مطالبه گر و ناظر بر اعمال دولتمردان ، با استمرار و پی گیری شان نقش بسیار مهمی در وادار نمودن مدیران و مسئولان به شفافیت و پاسخگویی خواهند داشت.
لذا تقویت فراخوان‌ها، تشکیل انجمن‌ها و وجود احزاب به معنای واقعی از عوامل زمینه‌سازی است که فرهنگ مطالبه گری جامعه را افزایش می‌دهد.
همچنین نباید نقش رسانه ها در مطالبه گری مردم را نادیده گرفت. رسانه ها و شهروندان مطالبه گر مکمل همدیگر هستند و مادامی که هر دو مطالبه گری پیشه خود سازند جامعه ای آرمانی و ایده آل خواهیم داشت.

رسانه ها ضمن ایفای نقش فرهنگسازی و آموزش شهروندی باید زبان گویای شهروندان مطالبه گر باشند. صدای مطالبه گران باید شنیده شود و بهترین گزینه، رسانه ها اعم از مطبوعات، سایت های خبری، فضای مجازی و.. می باشند.
نقش شهروندان مطالبه گر ساختار یافته و هدفمند در توسعه و رونق اقتصادی، فرهنگی، ورزشی، بهداشتی و … در مقایسه با سایر عوامل همچون بودجه و اعتبارات اگر بیشتر نباشد کمتر هم نیست.
در سالیان متمادی مشاهده شده که اعتبارات و سرمایه های هنگفتی برای توسعه و عمران تخصیص و محقق شده اما در عمل شاهد تحقق اهداف و چشم انداز نبودیم و دلیل اصلی آن عدم وجود شهروندان مسئولیت پذیر، مطالبه گر و ناظر بوده است.
وقتی مردم در تعیین سرنوشت خویش سهیم باشند مانع از بروز کاستی ها و بی کفایتی ها در نهادهای تصمیم ساز و اجرایی می شوند. اگر مدیران شهری بدانند درقبال مسئولیت و ارایه وظایف خود، شهروندانی ناظر، مطالبه گر و آگاه به حقوق شهروندی دارند هرگز به خود جرأت عدم پاسخگویی و کارشکنی و عدم تمکین به قانون را نخواهند داد چرا که مجموعه خود را با شهروندانی روبرو خواهند دید که آن ها را رصد کرده و ناظر بر اعمال آن ها هستند.
در جوامعی که سطح مطالبه گری و پرسشگری پایین است، بیشترمردم گرفتار روزمرگی می گردند به صورتی که از ابتدایی ترین حقوق انسانی خود غافل می شوند و لذا خود را محکوم به پذیرش وضعیت موجود می نمایند.
مردم در چنین جوامعی احساس خودکم بینی می کنند و خود را بنده و حاکم را معبود و مسلط بر سرنوشت خود می دانند. همچنین همیشه تصور نوعی کنترل درونی و روانی وجود دارد به صورتی که بر اساس چنین تصوری قادر به نوع آوری و خلاقیت نیستند.
در چنین جوامعی ارتباطات مردم ضعیف بوده و از انسجام اجتماعی ضعیفی برخوردار هستند. شکوفایی اجتماعی به حداقل می رسد و پیوند اجتماعی بین مردم کاهش می یابد.
علاوه بر این مردم نسبت به سرنوشت خود و دیگران بی تفاوت می باشند. چنین جوامعی دچار نوعی سرخوردگی و اضطراب اجتماعی بوده به صورتی که قادر به حل بحران و چالش های زندگی نیستند. مردم در چنین جوامعی قابل پیش بینی نمی باشند زیرا هیچگونه نظمی بر مناسبات و روابط بین فردی استوار نیست.
بنابراین مطالبه گری در چنین جوامعی به حداقل می رسد.
زیرا اصولا در چنین شرایطی مردم فراتر از وضعیت موجود نمی توانند بیاندیشند.
کمرنگ شدن روحیه پرسشگری در یک جامعه، پیامدی جز گسترش فساد، اسیب های اجتماعی، سرخوردگی ،انفعال شهروندان و پیروزی رقبای فرصت طلب در کارزارهای گوناگون را به دنبال نخواهد داشت.

نتیجه گیری :
مطالبه گری نیاز جامعه است و رابطه اش با جامعه بسان خون است درکالبد انسان. هیچ انسانی بدون خون زنده نمی ماند و هیچ جامعه ای بدون شهروند مطالبه گر،اگاه و منتقد زنده نیست.
انتخاب نمایندگان شوراهای شهروروستا ، انتخاب نمایندگان مجلس و خبرگان رهبری و انتخاب رئیس جمهور بدون نظارت جمعی ، بدون مطالبه گری و پرسشگری و بدون نگاه انتقادی هیچ دستاوردی برای ما نخواهد داشت و چیزی جز تسلسل مکرر و بی ثمر چیزی نصیب ما نخواهد کرد.
براستی ما در استان ما تا به امروز تا چه حد از نمایندگان شورا،مجلس شورای اسلامی و حتی مدیران کل در قالب جمعی ، حزبی و..پرسش و مطالبه داشته ایم؟ چند باز از انها دعوت کرده و بیلان عملکرد از انها خواسته ایم؟ چند بار نامه سرگشاده به شهردار، استاندار، نماینده مجلس و… نوشته ایم؟ از کارها و اقدامات صورت گرفته توسط انها تا موانعی که بر سر راهشان وجود دارد تا چه حد مطلعیم؟
حضور ما در انتخابات مختلف تحت عنوان مشارکت سیاسی، امریست لازم و البته نیمی از مسیر ماست جهت اعمال حق تعیین سرنوشت ،اما این را باید در نظر داشت که اگر حضورمان در انتخابات صرفا به روزهای انتخابات و شوهای انتخاباتی و روز انتخابات محدود شود و پس از انتخاب نمایندگان به خانه های خود رفته و به نظارت و مطالبه گری اجتماعی نپردازیم ، ان نیمه نخست را نیز تباه کرده و باز باید شروع کنیم به صورت انفرادی به ایراد گرفتن از نمایندگان و عملکردشان در گروه های مجازی و باز بنشینیم به انتظار انتخاباتی دیگر جهت تعویض منتخبین امروزی، در حالی که خودمان نمایندگان امروز و فردا را به این وضع عادت داده ایم و انها را اینگونه بار اورده ایم.

امیدوارم ما شهروندان شهر رشت و هم استانی های عزیزمان برای تسریع در روند توسعه و ابادانی شهر و استان مان ، نقش مطالبه گری و پرسشگری اجتماعی را جدی تر گرفته و دغدغه ها و مطالباتمان را به مطالبات جمعی تبدیل کرده و با صدایی رسا و از طرق قانونی و حرفه ای ان را به گوش مسئولین و مدیران شهری و استانی برسانیم و ناظرانی پی گیر و مصمم بر اعمال مسئولین و مدیران شهری و استانی مان باشیم و از انها پاسخ هایی قانع کننده طلب کنیم.
برای اغاز نیاز نیست در ابتدا از رئیس جمهور و مقامات کشوری اغاز کنیم ، از دانشگاه محل تحصیل مان ، از دهیاری و بخشداری و فرمانداری و از شورای شهرمان استارت بزنیم….

بی شک شهروندان مطالبه گر آگاه به حقوق و قوانین، مدیران پاسخگو را بوجود می آورند.

منابع :
۱-فرازمند ، علی ، (۱۳۹۶) ، روش مطالبه گری
۲- اب روشن ، مصطفی ، (۱۳۹۵) ، مطالبه گری اجتماعی به چه معنی است؟